دکتر فرهاد تقی‌زاده حصاری- عضو هیات علمی دانشگاه «کیو»ی توکیو و اقتصاددان و دستیار رئیس موسسه بانک توسعه آسیایی ADBI

در بسیاری از کشورها، شرکت‌های مستقلی تحت عنوان شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری فعال هستند که با دسترسی به اطلاعات مالی شرکت‌های مختلف، آنها را بر اساس میزان سلامت مالی‌شان به طور دقیق رتبه‌بندی می‌کنند و بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری با استناد به رتبه تعیین‌شده برای هر شرکت، به آن شرکت تسهیلات می‌دهند.

این بدان معنی است که شرکت‌هایی که از نظر رتبه‌بندی اعتباری، جایگاه بالاتری کسب کرده‌اند می‌توانند تسهیلات بیشتری دریافت کنند و حتی در برخی مواقع، از آنجاکه سلامت مالی این دسته از شرکت‌ها بالاست قادر خواهند بود بدون ارائه وثایق و تنها بر اساس اعتبارشان تسهیلات دریافت کنند. از طرف دیگر شرکت‌هایی که رتبه‌شان در سطوح پایین‌تر تعیین شده ، ملزم به ارائه وثایق معتبر و مکفی بوده و سقف تسهیلات دریافتنی آنها بسیار پایین‌تر خواهد بود. بانک‌ها نیز با اتکا به این روش‌ها می‌توانند حجم مطالبات معوق خود را کنترل کنند و در نهایت سلامت نظام مالی در یک کشور ارتقا می‌یابد.

بیش از 95 درصد از بازار رتبه‌بندی در جهان در انحصار سه شرکت اس اند پی S&P (آمریکایی)، مودیز Moody’s(آمریکایی) و فیتچز Fitch(آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی) است. 5 درصد الباقی نیز در اختیار شرکت‌های رتبه‌بندی محلی از دیگر کشورهاست.

از این رو به منظور ارتقای سهم شرکت‌های رتبه‌بندی محلی در کشورهای مختلف، تعمیق سطح همکاری‌های این موسسات و نیز به منظور آشنایی با آخرین دستاوردهای این صنعت، کنفرانسی با حضور روسا و مدیران ارشد شرکت‌های رتبه‌بندی آسیایی و مسئولان پولی و مالی این قاره توسط موسسه بانک توسعه آسیایی (ADBI)، اتحادیه شرکت‌های رتبه‌بندی آسیا(ACRAA) و آژانس رتبه‌بندی ژاپن (JCR) در تاریخ جمعه 19 تیر ماه 1394 ( 10 جولای 2015) در محل موسسه بانک توسعه آسیایی در توکیوی ژاپن برگزار شد.

در این رویداد، سخنرانانی از سازمان‌ها و نهادهای مختلف اعم از بانک توسعه آسیایی (ADB)، موسسه بانک توسعه آسیایی(مرکز پژوهش‌ها و اتاق فکر بانک توسعه آسیایی)، آژانس رتبه‌بندی بین‌المللی اسلامی (بحرین)، اتحادیه شرکت‌های رتبه‌بندی آسیا (ACRAA)، َ آژانس رتبه‌بندی ژاپن (JCR)، سازمان داده های ریسک اعتباری ژاپن (CRD)، و نیز استادانی از دانشگاه‌های توکیو و «کیو»ی ژاپن به ارائه آخرین دستاوردهای خود در حوزه رتبه‌بندی اعتباری پرداختند.

یکی از الزامات ایجاد رتبه‌بندی دقیق و قابل اعتماد وجود داده‌های مالی قابل استناد شرکت‌های مختلف است؛ چرا که اگر داده‌های قابل استنادی از وضعیت مالی شرکت‌ها موجود نباشد، رتبه‌بندی‌ که بر اساس آن صورت گرفته است نیز قابل استناد نخواهد بود؛ از این رو وجود یک پایگاه داده‌های منسجم از شرکت های مختلف در هر کشور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و می‌توان آن را زیرساخت نرم توسعه نظام مالی و توسعه اقتصادی نامید.

در یکی از سخنرانی‌های این کنفرانس آقای «کوواهارا» رئیس پایگاه داده‌های ریسک اعتباری ژاپن (CRD) که بزرگترین پایگاه داده‌های شرکتی در آسیاست توضیحاتی در خصوص این پایگاه ارائه کرد.

CRD اطلاعات شرکت‌های مختلف را از موسسات تضمین اعتباری و بانک‌های دولتی و خصوصی جمع‌آوری می‌کند. داده‌های جمع‌آوری شده در این پایگاه بیش از 3 میلیون شرکت کوچک و متوسط ژاپنی را شامل می‌شود. CRDتوانسته است به تسهیل تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط ژاپنی که بخش قابل ملاحظه اقتصاد این کشور را در اختیار دارند کمک شایانی کند.

اما تاسیس پایگاهی نظیر CRD ژاپن می‌تواند یک هدف بلندمدت برای کشور های مختلف باشد و در کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز راه‌هایی برای رتبه‌بندی اعتباری وجود دارند.

در این کنفرانس نگارنده این سطور نیز به تشریح روشی نوین که با همکارانش در بانک توسعه آسیایی برای رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌های مختلف طراحی کرده‌اند پرداخت؛ روشی که مورد توجه سازمان‌های معتبر بین‌المللی نظیر بانک جهانی و سازمان ملل متحد قرار گرفته است و اخیرا کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه سازمان ملل (UN-ESCAP) مقاله علمی حاصل از این پژوهش را در نشریه اقتصادی خود منتشر کرده است.

این مدل به بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری این امکان را می‌دهد که با استفاده از اطلاعات کمی و کیفی مالی که از مشتریان خود دارند، آنها را رتبه‌بندی اعتباری کنند ، برای شرکت‌هایی که از نظر رتبه اعتباری، سالم‌تر معرفی می‌شوند ، سقف تسهیلات بالاتری در نظر بگیرند و برای شرکت‌هایی که ناسالم شناخته می‌شوند سقف تسهیلات بسیار پایینی در نظر گرفته شود. تا کنون از این مدل برای رتبه‌بندی اعتباری در بسیاری از کشورهای آسیایی استفاده شده است.

در کشورمان ایران، متاسفانه تا کنون اجازه فعالیت برای شرکت‌های رتبه‌بندی خارجی صادر نشده و برای تاسیس شرکت‌های رتبه‌بندی در بخش خصوصی نیز موانع فراوانی وجود دارد؛ در حالی که وجود این شرکت‌ها می‌تواند به ارتقای سلامت نظام مالی کشور، همچنین به تسهیل تامین مالی شرکت‌های مختلف علی‌الخصوص شرکت‌های کوچک و متوسط که بخش اعظم اقتصاد کشورمان را در اختیار دارند، کمک شایانی کند.

با این وجود از نکات و درس‌های این کنفرانس برای اقتصاد ایران می‌توان موارد زیر را مطرح نمود:

1- لزوم توجه به مقوله رتبه‌بندی اعتباری در کشورمان

2- تسهیل تاسیس شرکت‌های رتبه‌بندی در ایران.

3- لزوم تشکیل پایگاه داده‌های ریسک اعتباری شرکت‌های مختلف که یکی از زیرساخت‌های نرم توسعه نظام مالی و توسعه اقتصادی به حساب می‌آید

4- لزوم آشنایی با روش‌های نوین رتبه‌بندی اعتباری و به کارگیری آن‌ها