به گزارش ندای گیلان،زماني كه طفل خردسالي بوديم فكر مي كرديم افراد چهل يا پنجاه ساله، سالمند هستند و پير شده اند ولي وقتي بزرگتر شديم درك كرديم كه در يك چشم برهم زدن دهه هاي سي و چهل و پنجاه زندگي مي گذرد، حالا فكر مي كنيم تا سالمندي زمان زيادي باقي است، بي توجه به اينكه در همان چشم برهم زدن، ما نيز يكي از سالمندان خواهيم بود، تازه اگر همه چيز خوب پيش رود و مشكلات عديده زندگي فردي و اجتماعي، مجالي باقي بگذارد. اما نكته مهم كيفيت و چگونه سالمند شدن است.

يكي از مهمترين موضوعات روز جمعيتي كه توجهات زيادي را به خود جلب كرده است، سالمندي جمعيت است.گسترش مراقبت هاي بهداشتي اوليه، بهبود شرايط اقتصادي و اجتماعي، پيدايش فناوري هاي جديد پيشگيري و تشخيص و درمان بيماري ها، موجب افزايش جمعيت افراد ۶۰ ساله به بالا شده است كه اين افراد طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت «سالمند» ناميده مي شوند.

بر اساس اطلاعات موجود، سالمندي، پديده اي جهاني و فراگير است. اما رشد سالمندي در ايران بالا و در گيلان بالاتر از كشور است. به گونه اي كه ميزان رشد جمعيت استان گيلان در تمامي دوره هاي سرشماري بسيار پايين تر از سطح كل كشور بوده و اين تفاوت همواره رو به افزايش بوده و بر اساس آخرين سرشماري در سال ۱۳۹۵ ميزان رشد جمعيت كشور سه برابر ميزان رشد جمعيت استان گيلان بوده است.

از سوي ديگر ايران به دليل انفجار جمعيتي دهه ۱۳۶۰ و كاهش چشمگير نرخ باروري در دهه هاي بعدي، سرعت بسيار بالاي سالمندي جمعيت را تجربه كرده و مي كند و يكي از كشورهاي داراي بيشترين سرعت سالمندي در جهان مي باشد.

براي بررسي روندهاي جمعيتي و سالمندي در ايران و گيلان و چالش هايي كه با آن مواجه هستيم نظر دكتر مجيد حسيني نثار، كارشناس برنامه ريزي كشوري سازمان مديريت و برنامه ريزي استان گيلان را جويا شديم. آنچه در ادامه مي خوانيد بخش اول اين گفت و گو است.

وي مي گويد: «رشد سالمندي در گيلان بالا است همچنان كه سالمندي جمعيت در ايران نيز، از اين شرايط مستثني نيست، به طوري كه ميزان سالمندي جمعيت از ۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به حدود ۱۰,۷ درصد در حال حاضر(حدود ۲.۹ ميليون نفر در سال۱۴۰۱ )، افزايش يافته است. اما اين وضعيت در سال هاي آينده، رشد سريع تري به خود خواهد گرفت و پيش بيني مي شود اين ميزان به ۲۰ درصد در سال ۱۴۲۱ و حدود ۳۳ درصد در دهه ۱۴۴۵ – ۱۴۳۵، يعني حدود ۳۵ ميليون نفر برسد.»

وي با بيان اينكه نسبت جمعيت سالمندان در مناطق روستايي گيلان بيش از مناطق شهري است، از اميد به زندگي بيشتر در مناطق شهري خبر مي دهد و مي گويد: «اميد به زندگي در مناطق روستايي معمولا كمتر از مناطق شهري است. البته علت اصلي بالاتر بودن نسبت سالمندان در مناطق روستايي نسبت به مناطق شهري، مهاجرت جمعيت روستايي به مناطق شهري است. چون مهاجرت در بين جوانان خيلي بيشتر از سالمندان است. طبق نتايج سرشماري نفوس و مسكن ۱۳۹۵ مركز آمار ايران، گيلان، مسن ترين استان كشور است، به طوري كه تعداد جمعيت ۶۰ ساله و بيشتر آن ۳۳۵۳۱۳ نفر بوده است كه ۱۳,۲ درصد از جمعيت كل استان كه مشتمل بر ۲۵۳۰۶۹۶ نفر در سال ۱۳۹۵ بوده است را تشكيل مي دهد. در حالي كه ميانگين كشوري سالمندي ۹.۳ درصد از كل جمعيت است. همچنين، در سال ۹۵ در استان گيلان، نسبت سالمندي روستايي، ۳ درصد بيشتر از درصد سالمندي شهري بوده است، اما، نسبت سالمندي روستايي كشور، تنها ۰,۶ درصد بيشتر از درصد سالمندي شهري است.»

به نظر مي رسد با شتاب زيادي در حال حركت در مسير سالمندي هستيم. ولي آيا آمادگي مواجه با اين پديده جمعيتي وجود دارد؟

طبيعتاً كشورهاي داراي سرعت پايين سالمندي جمعيت، فرصت لازم و كافي براي ايجاد زيرساخت ها و تأمين منابع لازم جهت رويارويي با اين تغيير جمعيتي را داشته اند؛ در صورتي كه بر اساس پيشبيني هاي به عمل آمده، ايران براي رويارويي با تغييرات جمعيتي و سالمندي، كمتر از ۲۰ سال زمان خواهد داشت و سالمندي جمعيت در ايران با سرعت تندي اتفاق خواهد افتاد.اما اصولا سالمندي چيست؟ آيا اصلي ترين شاخص آن سن است؟

اين كارشناس مسائل اجتماعي با اشاره به تعريف سازمان بهداشت جهاني از سالمندي، مي گويد: «سالمندي را به طور قراردادي مترادف با ۶۰ سالگي و بالاتر از آن مي دانند. البته به دو دليل عمده، سالمندي را نمي توان به صورت كاملاً دقيق مشخص كرد؛ چون جريان فعل و انفعال سالمندي، در ميان افراد، كاملاً متفاوت است. مثلاً يك شخص سالمند و سالخورده ممكن است جسمي قوي تر و سالم تر از يك جوان، داشته باشد و يا در بعضي از جوامع ممكن است سن و سالي را براي سالمندي در نظر بگيرند كه همان سن در جامعه ديگر، سالمندي محسوب نشود. بنابراين، سن تقويمي افراد، شاخص معتبري براي عملكرد جسمي آن ها نيست بلكه تغييرات مربوط به سن، در ارتباط با شيوه زندگي، عادات شخص و بيماري ها است. سالخوردگي جمعيت، بيش از هر چيز، معلول و محصول دو عامل جمعيت شناختي و تغييرات آن ها مي باشد، صاحبنظران، كاهش باروري و تداوم آن در يك دوره نسبتاً طولاني و همچنين كاهش مرگ و مير و افزايش اميد به زندگي را از عوامل مهم و اثر گذار در اين مقوله عنوان مي كنند.»

اما واقعا سالمند به چه كسي مي گويند؟ به اشخاص دور و بر خود توجه كنيد. آيا برچسب «سالمندي» براساس سن افراد، لحاظ مي شود؟

وي در پاسخ به اين سوال به عناوين جالبي در مبحث سالمندي اشاره مي كند و مي افزايد: « ساختار جمعيتي سالمند به سه گونه زير است: افراد داراي سنين بين ۶۰ تا ۷۴ سال كه سالمند جوان ناميده مي شوند، افراد داراي سنين بين ۷۵ تا ۸۹ سال، سالمند ميان سال و افراد داراي سنين ۹۰ سال و بيشتر نيز سالمند پير ناميده مي شوند.»

وي مي افزايد: «سالمندان معمولا به سه بخش تقسيم مي شوند:

۱-جمعيت رو به سوي سالمندي؛ جمعيتي است كه بين ۷ تا ۱۴ درصد آن جمعيت را گروه هاي سني ۶۰ ساله و بيشتر تشكيل دهند.

۲-جمعيت سالمند؛ جمعيتي است كه بين ۱۴ تا ۲۰ درصد آن جمعيت را گروه هاي سني ۶۰ ساله و بيشتر تشكيل دهند.

۳-جمعيت سالخورده؛ جمعيتي است كه ۲۰ درصد يا بيشتر از ۲۰ درصد آن جمعيت را گروه هاي سني ۶۰ ساله و بيشتر تشكيل دهند.»

حسيني نثار مي گويد: «در فاصله سال هاي ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰ تعداد زنان و مردان سالمند ۶۵ ساله و بيشتر برابر يا نزديك به هم بوده است اما از سال ۱۳۹۵ به بعد جمعيت زنان سالمند از مردان سالمند پيشي گرفته به گونه اي كه انتظار مي رود در سال ۱۴۳۰ اين شكاف به رقمي بالغ بر ۲/۱ ميليون نفر (به نفع زنان) برسد.»

نگاهي به جمعيت سالمند كشور از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ نشان مي دهد غير از دهه ۵۵ تا ۶۵ كه باروري كشور به شدت افزايش يافته است، در باقي سال ها، جمعيت سالمند رو به افزايش بوده است.

با استناد به نتايج آخرين سرشماري نفوس و مسكن (سال ۱۳۹۵) املش با ۱۶,۶۸ درصد سالمندترين شهر استان (جمعيت ۶۰ سال و بيشتر) و سپس رودسر با ۱۶,۵۳ درصد دومين شهر سالمند و لاهيجان با ۱۶,۲۱ درصد، سومين شهر سالمند استان گيلان بوده اند.

به نظر مي رسد «موضوع سالمندي» جمعيت به يكي از «مسائل» مهم جوامع تبديل شده باشد. رشد جمعيت سالمندان، هم براي ارايه كنندگان خدمات بهداشتي و درماني و هم براي اعضاي خانواده و سالمنداني كه در آن خانواده زندگي مي كنند، در حال تبديل شدن به يك چالش مهم است و به مساله اي تبديل مي شود كه ابعاد جمعيتي، اقتصادي، پزشكي، اجتماعي، روانشناختي، فرهنگي و خانوادگي مهمي دربردارد.