به گزارش ندای گیلان، در سطح کلان، اولین و مهم‌ترین سیاستی که می‌تواند باعث افزایش میزان مطالعه در کودکان شود، ایجاد عدالت آموزشی و عدالت فرهنگی در سراسر کشور است کتابخوانی و نشر کتاب کودک در ایران همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است اما این حوزه همچنان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است که نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی دقیق است. با وجود تلاشی که در زمینه تولید آثار کودکانه و انتشار کتاب‌های متنوع صورت گرفته، هنوز در بسیاری از جوانب این صنعت اعم از کیفیت محتوا، تنوع موضوعات و دسترسی عمومی به کتاب‌های خوب خلاءهایی وجود دارد. در این میان یکی از مهم‌ترین سوالات این است که چگونه می‌توان به گسترش فرهنگ مطالعه در میان کودکان و نوجوانان کمک کرد و چه اقداماتی باید در سطح جامعه و دولت صورت گیرد تا این روند تقویت شود؟
کتابخوانی از خانواده آغاز می‌شود
بابایی، نویسنده و شاعر حوزه کودک و نوجوان به نقش خانواده در شکل‌گیری عادت کتابخوانی در کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید: کتابخوانی باید از همان سال‌های نخست زندگی، در بستر خانواده شکل بگیرد. بچه‌ها معمولاً وقتی که در سال‌های اول زندگی خودشان هستند اولین الگوهایشان خانواده است؛ یعنی پدر و مادر یا خواهر و برادرانی که در کنارشان زندگی می‌کنند. بنابراین آن چیزی که می‌تواند فرهنگ کتابخوانی را در ذهن کودک جا بیندازد، مشاهده کتاب خواندن در اطرافیان است. اگر کودکی از همان ابتدا با خانواده‌ای همراه شود که اهل کتاب است، ناخودآگاه کتابخوانی به عنوان بخشی از سبک زندگی در ذهن او شکل می‌گیرد و این عادت در سال‌های بعدی هم ادامه پیدا می‌کند.
این شاعر حوزه کودک و نوجوان اضافه می‌کند: وقتی خانواده‌ای کتابخوان باشد، می‌توان امیدوار بود که کتاب خوب را هم می‌شناسد. در نتیجه فضایی لذت بخش برای کتاب خواندن کودک فراهم می‌شود؛ فضایی که هم از نظر محتوا و هم از نظر تجربه خواندن او را جذب می‌کند. اگر این روند از کودکی شروع شود، می‌توان امید داشت که فرد تا بزرگسالی، میانسالی و حتی کهنسالی همچنان با کتاب همراه باشد.
کتابخوانی، وقتی با بازی و هنر همراه شود ماندگارتر است
بابایی درباره راه‌های علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه به نقش ابزارهای خلاقانه‌ای چون نمایشنامه‌خوانی، تصویرسازی و بازی‌های آموزشی اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: نمایشنامه‌خوانی، تصویرسازی و بازی‌های آموزشی قطعاً در علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه مؤثر هستند. این ابزارها کمک می‌کنند تا کودک حال و هوای اثر، حس موجود در داستان و روند وقایع را بهتر درک کند. در واقع تصویرسازی ذهنی برای او ساده‌تر و جذاب‌تر می‌شود. تصویرسازی، فعالیتی است که بعد از خواندن کتاب به عنوان یک تسهیلگر به کودک ارائه می‌شود تا او بتواند از محتوای کتاب تصویری بسازد. این هم یک رویداد فرهنگی، ادبی و هنری است. نمونه‌های موفقی از این دست در مکان‌هایی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دیده‌ایم.
او با اشاره به تجربه این نهاد فرهنگی می‌افزاید: کانون پرورش فکری از همان ابتدا نشان داد که فعالیت‌های کتابخوانی اگر در کنار فعالیت‌های هنری و فرهنگی قرار بگیرند بازده بیشتری خواهند داشت. آموزش و پرورش و برخی مؤسسات فرهنگی نیز به این نتیجه رسیدند که تلفیق کتاب با هنر و بازی، کودک را بیشتر درگیر می‌کند.
وقتی خواندن کتاب با نقاشی، کاردستی، سفالگری یا بازی همراه می‌شود، مثل یک واکنش شیمیایی عمل می‌کند که نتیجه‌اش ماندگاری بیشتر در ذهن کودک است. این فعالیت‌ها یک جریان فرهنگی در دل خود دارند که همدیگر را کامل می‌کنند و می‌توانند تأثیر عمیق‌تری بگذارند.
بابایی می‌گوید: هر فعالیت مکمل دیگری که به این مجموعه اضافه شود تأثیرگذاری را بیشتر می‌کند چون بچه‌ها با تکرار، تمرین و کاوش موضوع را بهتر درک می‌کنند. محتوای یک کتاب زمانی ماندگار می‌شود که با فعالیت‌های خلاقانه و جانبی همراه شود.
برای انتخاب کتاب خوب کودک، باید چشم و گوش‌مان را باز نگه داریم
نویسنده و شاعر حوزه کودک و نوجوان در ادامه به مهم‌ترین معیارهایی اشاره می‌کند که در انتخاب کتاب مناسب برای کودکان و نوجوانان باید در نظر گرفت.
او در ادامه می‌گوید: قطعاً مسیرهای مختلفی وجود دارد که ما را به یک کتاب خوب برای کودک می‌رساند. اگر فردی که قصد خرید کتاب برای کودک را دارد آشنایی کلی با عناصر شعر و داستان داشته باشد می‌تواند با تورق کتاب و خواندن چند سطر، تشخیص دهد که آیا نثر و زبان اثر مناسب گروه سنی مد نظر هست یا نه. مثلاً اگر در حال بررسی یک مجموعه شعر هستیم باید ببینیم موضوع شعرها چه چیزی است آیا این موضوعات برای کودک قابل لمس و جزو دغدغه‌هایش هستند؟ همین نگاه اولیه می‌تواند به ما کمک کند تا بهتر تصمیم بگیریم.
بابایی برای مخاطبانی که شناخت تخصصی از ادبیات کودک ندارند هم پیشنهادهایی دارد و می‌گوید: اگر ما اشراف کاملی بر شعر و داستان کودک نداریم می‌توانیم از کدهایی کمک بگیریم؛ مثلاً شناختن شاعران و نویسندگان مطرح این حوزه. وقتی بدانیم چه افرادی در ادبیات کودک و نوجوان آثار موفقی دارند انتخاب‌مان با اطمینان بیشتری صورت می‌گیرد.
قصه‌گویی، پلی به سوی خلاقیت، همدلی و توانمندی کودک
بابایی به تأثیرات عمیق و چندلایه قصه‌گویی و داستان‌خوانی بر ذهن و زندگی کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید: این فعالیت‌ها نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و توانمندی‌های فکری کودکان دارند. تأثیر قصه‌گویی و داستان‌خوانی به کارکردهای گسترده آنها برمی‌گردد. این تأثیرات آن قدر وسیع است که وقتی من خودم گاهی می‌خواهم آنها را مکتوب کنم می‌بینم فقط به بخش کوچکی از این گستره اشاره کرده‌ام. حداقلِ کارکرد قصه‌گویی، گسترش دایره واژگان کودک است. بچه‌ها با دنیایی از کلمات آشنا می‌شوند و از آن مهم‌تر یاد می‌گیرند چگونه از این کلمات در بافت معنادار استفاده کنند، چون با متنی هدفمند و ساختار یافته مواجه هستند.
عدالت فرهنگی، کلید طلایی افزایش مطالعه در کودکان
بابایی، نگاه ویژه‌ای به سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی برای گسترش فرهنگ کتابخوانی دارد و می‌گوید: مسئله اصلی فراهم‌سازی شرایط برابر برای همه کودکان کشور است. در سطح کلان نخستین و مهم‌ترین سیاستی که می‌تواند باعث افزایش میزان مطالعه در کودکان شود، ایجاد عدالت آموزشی و عدالت فرهنگی در سراسر کشور است؛ یعنی باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی در دسترس همه بچه‌ها در تمام مناطق حتی دورافتاده‌ترین نقاط کشور باشد.
وی در ادامه می‌افزاید: ضروری است که کودکان در شهرها و روستاهای مختلف امکان دسترسی به کتاب‌های خوب و با کیفیت را داشته باشند حتی اگر این کتاب‌ها جدیدترین نباشند، دست‌کم از بین بهترین آثار منتشرشده در سال‌های اخیر انتخاب شده باشند. وقتی کودک در یک منطقه محروم هم کتاب را به عنوان یک نیاز فرهنگی در کنار خودش ببیند، آن وقت نگرش نسبت به مطالعه در سراسر کشور تغییر خواهد کرد.
Thursday, 8 May , 2025