زهرا داستانی
پیامدهای منفی نوسانات نرخ ارز پس از گذشت چند هفته از زمان اعمال سیاست‌های تثبیتی و اعلام نرخ 4200 تومانی دلار بر صنعت گردشگری همچنان خودنمایی می‌کند. پیامدهایی که موجب خسارت فراوان به صورت مستقیم و غیرمستقیم به صنعت گردشگری به ویژه دفاتر خدمات مسافرتی که مستقیماً با معادلات ارزی مرتبط هستند، شده‌ است. این پیامدها به همراه تصویب نرخ عوارض خروج از کشور برای مسافران داخلی در بودجه سال 97 اما دلیلی برای برپا شدن موج انتقادها به سیاست‌هایی شده که در اتخاذ آنها منافع بیش از چهار هزار شرکت خدمات مسافرتی کشور نادیده گرفته شده‌اند.
بالا و پایین شدن قیمت دلار و نایاب شدن آن پیش از سال نو و آغاز سفرهای نوروزی که برخی از مسافران ایرانی را با دردسر برای تهیه و چنج ریال به دلار عازم صرافی‌های فرودگاهی کرد سبب شد تا بسیاری از مسافران ایرانی را از سفر به خارج از کشور منصرف کند، اتفاقی که به افزایش گردشگری داخلی ایران در نوروز 97 کمک کرد و شاید همین دلیل بود که گردشگری داخلی ایران با ثبت ۷۴ میلیون نفرشب اقامت در کشور، آن را با ۲۰ درصد رشد همراه کرد. این اتفاق گرچه به زعم متولیان گردشگری رخدادی مبارک بود اما ضرر جلوگیری از خروج مردم به واسطه کمبود ارز و گرانی دلار بیش از سودی بود که روانه گردشگری داخلی شد. پس از آن اما با بالارفتن قیمت دلار و کمیابی آن سیاست یکسان‌سازی برای کاهش قیمت از سوی دولت اعمال شد و بانک مرکزی در مصوبه‌ای ۳۳ اولویت تخصیص ارز را تعیین کرد که ارز مسافرتی یکی از آنها بود. با اعمال این سیاست و توصیب این مصوبه محدودهایی برای دریافت ارز از صرافی‌ها به وجود اما و ارز مسافرتی نیز از این محدودیت‌ها بی‌نصیب نبود. براساس 33 اولویتی که بانک مرکزی برای ارز مسافرتی در نظر گرفته، ارز مسافرتی برای یکبار در سال به میزان ۵۰۰ یورو (برای کشورهای مشترک المنافع و هم مرز غیر از عراق و عربستان) و برای سایر کشورها حداکثر ۱۰۰۰ یورو تعیین شده و متقاضیان دریافت این ارز که از طریق فرودگاه‌های بین المللی امام خمینی (ره)، اصفهان، شیراز، تبریز، ارومیه و اهواز به خارج از کشور سفر می‌کنند می‌توانند برای دریافت حواله ارز مسافرتی به شعب منتخب مراجعه کنند. پرداخت ارز مسافرتی در باجه های بانک ملی ایران مستقر در مبادی خروجی (پس از باجه کنترل گذرنامه) در مقابل رسید/حواله ارزی متقاضی انجام می‌شود.
یکسان‌سازی نرخ ارز با گردشگری چه کرده؟
اما اعمال این محدودیت‌ها برای خرید ارز مسافرتی چه تاثیراتی در این چند روز بر گردشگری داشته است؟ بالا رفتن قیمت دلار و افزایش هزینه‌های سفر تقاضا برای خروج از ایران و مسافرت را کاهش می‌دهد و از این رو است که بسیاری از تورهای خارجی این روزها با قیمت کمتری عرضه می‌شوند. این درحالی است که گرچه با وجود افزایش نرخ دلار تغییری در قیمت پرواز به وجود نیامده و قیمت بلیت‏ها با نرخ سابق دلار محاسبه می‌شود اما محاسبه نرخ هتل‌ها براساس نرخ جدید دلار است و به همین خاطر آژانس‌های مسافرتی به مسافران خود اعلام کرده‌اند که افرادی که برنامه سفر دارند تا پیش از اعمال نرخ جدید دلار اقدام به ثبت نام و پرداخت هزینه به تورها نکنند و شاید این بلاتکلیفی نابسامانی که دلار در ایران دارد دست و پای آژانس‌ها را برای جذب مشتری بیشتر ببندد، گرچه با کاهش ارزش پول ملی مردم نیز فقیرتر از روز گذشته می‌شوند و فکر رفتن به سفر خارجی را از ذهن‌شان دور و دورتر می‌کنند. نوسانات اما بر گردشگری خارجی و ورودی به ایران نیز تاثیر می‌گذارند، تاثیری که با بی‌اعتمادی برای سرمایه‌گذاری تورهای خارجی در ایران همراه است و در نهایت گردشگران ورودی به ایران را کاهش می‌دهد. البته همه با تاثیرات منفی بی‌ثباتی نرخ ارز بر گردشگری موافق نیستند. حمیدرضا حاجی‌بابایی، رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس به نقل از علی اصغر مونسان معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور گفته است که «تغییرات نرخ ارز برای توریست خارجی را مفید است و تاکید کرده که نقش تبلیغات در جذب توریست مفید است و در این خصوص تبلیغات منفی را نیز باید در نظر داشت.»
با این حال اما این تاثیرات منفی سیاست‌های یکسان‌سازی نرخ ارز داد بسیاری از دفاتر و آژانس‌های مسافرتی را در ایران درآورده است. رضا اباذری رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران در نامه‌ای به رئیس سازمان میراث فرهنگی، به تاثیرات این سیاست‌ها اشاره کرده و نوشته است: «به رغم تدابیر دولت تدبیر و امید و تلاش‌ها و مسئولیت‌پذیری آن سازمان محترم، دست غیب، عوارض خروج از کشور را به اعداد غیرکارشناسی، غیر منطقی و غیرعادلانه در بودجه سال ۹۷ ارتقا داد، امروز شاهد این هستیم که در شرایط ناپایدار ارزی و نوسانات این بخش، امکان خرید و فروش و حواله ارز برای مسافران و گروه‌ها وجود ندارد، این درحالی است که رقم اختصاص یافته به مسافران برای یک سفر در سال بوده که نه تنها برای مقاصد مختلف رقمی کارشناسی نیست، بلکه برای مقاصدی که در کشور سفارت ندارند و مسافران باید حداقل دو سفر داشته باشند، مشخص نیست که مربوط به کدام سفر ایشان است! علاوه‌ بر این، خرید آنلاین خدمات گردشگری و پرداخت هزینه‌های صدور ویزا و … که خود مقوله‌ای قابل توجه است، فلذا با اشاره به اینکه در شرایط تحریم نباید به خود تحریمی تن دهیم درخواست دارد با حسن مسئولیت‌پذیری آن مقام محترم و ورود به موقع به موضوع نسبت به تاثیرگذاری در سفر شهروندان از طریق اختصاص ارز به بخش سفرهای خارجی اقدام عاجل و موثر صورت پذیرد.»
درخواست برای در نظر گرفتن مصالح بیش از چهار هزار شرکت خدمات مسافرتی در تصمیمات ارزی
البته نامه نگاری‌های او به همین جا ختم نشده و در نامه‌ای به ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی ایران خواستار تغییر فوری این سیاست‌ها و در نظر گرفتن مصالح دفاتر مسافرتی شده است. او نوشته است: «همان‌گونه که استحضار دارید، گردشگری از مشاغل مهم با رشد سریع در توسعه اقتصاد جهان به شمار می‌آید و به عنوان فرصتی ارزشمند برای اشتغالزایی و محرکی برای سایر فعالیت‌های اقتصادی شناخته شده است. در ایران نیز اهتمام ویژه دولت، روسای سه قوا و تاکیدات مقام معظم رهبری در ابلاغ سیاست‌های برنامه ششم به طور صریح، توسعه و رونق گردشگری و در اولویت قرار گرفتن آن است. متاسفانه نوسانات شدید ارزی در چند ماه گذشته موجب خسارت فراوان به صورت مستقیم و غیرمستقیم به صنعت گردشگری به ویژه دفاتر خدمات مسافرتی که مستقیماً با معادلات ارزی مرتبط هستند، شده و به رغم آگاهی مقامات محترم از این صنعت پویا و کارآفرین، جای بسی تعجب و نگرانی فعالان گردشگری است که بیش از چهار هزار شرکت خدمات مسافرتی کشور در اتخاذ تصمیم اختصاص ارز نادیده گرفته شده‌اند. تحمل این شوک پس از چند ماه تلاطم نرخ ارز و خسارت‌های وارده به کارآفرینان شریف این صنف در عرصه خدمات مسافرتی دشوار است و نیازمند تدبیر عاجل برای جلوگیری از عواقب بعدی است. بنابراین و با عنایت به مراتب فوق، پیشنهاد می‌شود ضمن در نظر گرفتن نیاز این بخش اقتصادی، در تصمیمات تخصیص ارز، سهمیه لازم برای انجام فعالیت‌های جاری شرکت‌های مسافرتی مورد عنایت و توجه خاص قرار گیرد.»