محمدرضا ستاری
یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام روز گذشته در حالی در وین آغاز به کار کرد که فضای مربوط به توافق هسته‌ای با آخرین تحولات در دستگاه سیاست خارجی آمریکا و برکناری رکس تیلرسون ازسمتش در حالتی بسیار ملتهب به سر می‌برد. در این نشست که با حضور عباس عراقچی معاون سیاسی وزرات خارجه کشورمان، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مدیران کل سیاسی کشورهای http://www.aftabir.com+5 و همچنین برایان هوک رئیس دفتر برنامه ریزی وزارت خارجه آمریکا برگزار شد، محور مباحث حول نحوه اجرای برجام و نیز سیاست‌های دولت آمریکا در جهت کارشکنی در توافق هسته‌ای گذشت.
در همین رابطه عباس عراقچی رئیس هیات ایرانی حاضر در این کمیسیون پیش از آغاز نشست با بیان اینکه روز پنجشنبه در دیدارهای دوجانبه موارد نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها را مطرح کرده‌ایم، اذعان داشت که تحولات پیش رو تحولاتی آسان نخواهد بود و امیدواریم با توجه به شرایط موجود به درک مشترکی نائل آییم.
این در حالی است که گفته می‌شود مواضع برخی کشورها در این خصوص نزدیک به ایران بوده و تنها به صورت تلویحی از کارشکنی‌های آمریکا علیه برجام صحبت می‌شود، عراقچی اعلام کرد که طی مشورت‌های نزدیک با سایر شرکای برجام به این نتیجه رسیده‌ایم که اعلام ضرب الاجل توسط ترامپ و همچنین فضای کنونی مانع اجرای موفقیت آمیز برجام شده و به عقیده ما این موارد همگی موید نقض صریح برجام است.
شروط آمریکا و امکان‌سنجی اجرای آن
به گفته منابع خبری عمده بحث‌های روز گذشته در کمیسیون مشترک برجام به طور مشخص روی رفع تحریم‌ها و بدعهدی‌های صورت گرفته بود که در این راستا کارگروه‌های مختلف کمیسیون این موارد را قبل از شروع نشست اصلی مورد بررسی و مطالعه قرار داده بود.
پس از اعلام ضرب‌الاجل 120 روز توسط دولت آمریکا در خصوص اصلاح برجام و شروط چهارگانه‌ای که دونالد ترامپ برای ماندن آمریکا در برجام گذاشته است، برخی از تحلیل‌گران با استناد به گفته مقامات واشنگتن معتقدند که در اردیبهشت ماه سال آینده به احتمال زیاد آمریکا از برجام خارج خواهد شد.
این کارشناسان با شمردن برخی از شواهد این موضوع، معتقدند که اولاً این شروط چهارگانه توسط کاخ سفید مواردی را شامل می‌شود که عملاً محقق کردن آنها از سوی سایر شرکای برجام و به خصوص زیر بار رفتن ایران بسیار بعید به نظر می‌رسد. در همین فضا است که دولت آمریکا با تبلیغات متعدد بارها اعلام کرده که در صورت عدم برآورده کردن خواست‌های آمریکا، به سرعت از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد.
گفتنی است این شروط عبارتند از : http://www.aftabir.com- ایران باید اجازه بازرسی‌های نظامی در تمام سایت‌های مورد درخواست بازرسان را صادر کند. 2- ایران باید ضمانت کند که به سمت تولید سلاح هسته‌ای حرکت نمی‌کند. 3- توافق با ایران برای عدم دستیابی به سلاح هسته‌ای نباید دارای تاریخ انقضاء باشد. 4- برنامه موشکی ایران از قبیل ساخت و آزمایش موشک باید مشمول تحریم‌های جدید قرار بگیرد.
در خصوص این چهار مورد باید گفت که اولاً طبق تائید چندباره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران تمامی تعهدات مروبط به خود در توافق هسته‌ای را بی کم و کاست انجام داده و مدیرکل آژانس بارها تاکید کرده است که دسترسی بازرسان از سوی ایران فراهم شده است. دومین شرط نیز طبق تاکید چندین باره مقامات کشورمان، شرطی است که از سوی مفسران به بهانه جویی و حرکت تبلیغاتی از سوی آمریکا تعبیر می‌شود.
در مورد شرط سوم و شروع نوعی مذاکره مجدد یا اعمال تغییرات جدید روی برجام، اتحادیه اروپا و ایران به صراحت اعلام کرده‌اند که هرگونه مذاکره مجدد در مورد برجام پذیرفتنی نخواهد بود و آینده این توافق بین‌المللی را با مخاطره روبرو خواهد ساخت. در همین رابطه عباس عراقچی در حاشیه نشست روز گذشته کمیسیون مشترک برجام تصریح کرد که در برجام به هیچ عنوان امکان توافقی تکمیلی یا اضافه کردن الحاقیه جدید وجود نخواهد داشت و موضع ما در این خصوص کاملاً روشن و تغییر ناپذیر است، بنابراین هیچ امکانی برای مذاکره مجدد وجود ندارد.
در مورد شرط چهارم آمریکا نیز مقامات کشورمان به صراحت تاکید داشته‌اند که بحث موشکی ایران، ابزار بازدارندگی کشور محسوب شده و مذاکره در خصوص آن خط قرمز محسوب می‌شود. در این میان حتی تحلیل‌گران خارجی نیز معتقدند با توجه به پیشینه و سوابق در گذشته نوعی حالت بی اعتمادی از سوی ایران نسبت به آمریکا وجود دارد و تجربه نشان داده که آمریکایی‌ها هر بار خواسته‌ای جدید را برای تحت فشار قرار دادن ایران مطرح می‌کنند.
آنها معقتدند با توجه به اهرم‌های سه گانه آمریکا علیه ایران (برنامه موشکی، مساله حقوق بشر و نقش منطقه‌ای ایران) در صورت مذاکره در خصوص برنامه موشکی، واشنگتن با پیش کشیدن مسائل دیگر در جهت اجماع‌سازی علیه ایران حرکت می‌کند و مقامات تهران دریافته‌اند که روی این مساله نمی‌توان ریسک کرد.
در همین راستاست که عراقچی در وین به خبرنگاران گفت: ممکن است کشورهای http://www.aftabir.com+5 با یکدیگر بحث‌هایی را داشته باشند که ربطی به کمیسیون مشترک نداشته باشد. ما در این خصوص هیچ روند فرعی را به رسمیت نشناخته و مصوبات آن را نیز قبول نخواهیم داشت.
تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران در کمیته روابط خارجی کنگره
از دیگر شواهدی که تحلیل‌گران با استناد به آن معتقدند که مساله توافق هسته‌ای و آینده آن با دورنمایی غیر شفاف مواجه شده است، موضوع تغییر اساسی در دستگاه سیاست خارجی آمریکا است. ترامپ اواخر هفته گذشته در اقدامی با برکناری رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا، مایک پمپئو رئیس سازمان سیا را جانشین او کرد. مواضع ضد ایرانی و به خصوص ضد برجامی پمپئو با تاکید ترامپ در خصوص دلیل کنار گذاشتن تیلرسون همگی موید این نکته است که کاخ سفید احتمالاً هم راستا با رویه‌های غیر شفاف یکسال گذشته، طرح و برنامه‌ای متفاوت در مورد برجام را دنبال خواهد کرد. خصوصاً اینکه ترامپ ساعاتی پس از برکناری تیلرسون در جمع خبرنگاران تاکید کرده بود که علت اختلاف نظر من با تیلرسون مربوط به برجام بود، چرا که من معتقدم این توافق برای آمریکا فاجعه‌بار است، اما تیلرسون تاکید داشت که اشکالی در آن وجود ندارد. این در حالی است که روز پنجشنبه نیز کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا طرح تشدید تحریم‌ها علیه ایران را با ادعای نقض حقوق بشر به تصویب رساند. در چنین حالتی پس از تصویب این طرح در صحن کنگره به سنا ارجاع می‌شود تا در صورت تائید سنا به صورت قانون برای دولت آمریکا لازم الاجرا شود.
اروپا تا کجا با ایران همراه خواهد بود؟
در چنین شرایطی اگر آمریکا از برجام خارج شود، دو حالت محتمل است. نخست اینکه طبق گفته برخی مقامات کشورمان و همچنین کارشناسان برجام بدون آمریکا، دیگر موضوعیتی نخواهد داشت، در نتیجه باید آن را خاتمه یافته در نظر بگیریم. حالت دوم ادامه توافق هسته‌ای با سایر شرکای برجام به خصوص اروپا خواهد بود. در این زمینه چندی قبل یکی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا تصریح کرده بود که در صورت خروج آمریکا از برجام، ما قوانینی داریم که می‌توانیم بدون دخالت آمریکا با ایران همکاری‌های اقتصادی و سیاسی خود را ادامه دهیم. در این خصوص کارشناسان معتقدند که تاکنون نیز اروپایی‌ها اهتمام ویژه‌ای برای نجات توافق هسته‌ای از دست آمریکا داشته‌اند، اما این حمایت با توجه به این که آمریکا و اروپا در نهایت چسبندگی‌های سیاسی و اقتصادی عمیقی با یکدیگر دارند، تا کجا می‌توانند در کنار ایران باشند؟ آنچه مشخص است در صورت خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته‌ای مهمترین چالش اروپا در مواجهه با ایران بحث تحریم‌های ثانویه است که به صورت غیر مستقیم شرکت‌های اروپایی را هدف قرار می‌دهد. به همین دلیل است که همنوایی اروپا با آمریکا بر سر برنامه موشکی و نقش منطقه‌ای ایران از یک سو و حمایت از اجرای برجام از سوی دیگر، اینگونه تعبیر می‌شود که آنها تلاش دارند در این موضع دوگانه، دولت آمریکا را در مذاکرات هفته‌های آینده تحت تاثیر قرار داده تا علاوه بر محدود ساختن موارد واگرای ایران در برابر اروپا، از توافق هسته‌ای به عنوان یکی از محورهای همکاری نوین میان تهران و بروکسل محافظت کنند.