ندای گیلان-حلاجیان: دوران انقلاب مشروطه در ایران، یکی از دوره‎های پر رونق برای مطبوعات بود. در گیلان، میرزا ابوالقاسم، معروف به ملاباشی، ملقب به «افصح المتکلمین»، از اهالی رانکوه، قصبه‌ای در املش، نخستین روزنامه خطه گیلان را به نام «خیر الکلام»، در روز یک‌شنبه، ۱۲ مرداد ۱۲۸۶ راه‌اندازی کرد. روزنامه‌ای که رویکرد مشروطه‌خواهی داشت و آگاهی‌بخشی به مردم را در حوزه‌های اجتماعی پیگیری می‌کرد. افصح المتکلمین، به غیر از این روزنامه، سه روزنامه دیگر به نام های«ساحل نجات»، «راه خیال» و «خیال» را هم در گیلان منتشر کرد.

اگرچه در این زمان روزنامه‌ها و جراید متنوعی پا به عرصه وجود گذاشتند و سعی کردند جای خود را در بین مردم کوچه و بازار باز کنند، اما روزنامه‌نگاری کاری بس دشوار و پرملالت بود؛ چراکه دولت قاجار هربار به بهانه‌های مختلف در ایجاد مشکلات و گرفتاری برای مشروطه‌خواهان، از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌کرد. آتش برخورد با مشروطه‌خواهان، بالاخره در دهم آبان ۱۲۸۶، به جان روزنامه «خیر الکلام» و صاحب آن، یعنی «افصح المتکلمین» که از مشروطه‎خواهان مبارز و بی پروای گیلان بود، افتاد. امیر اعظم، والی گیلان، افصح‌المتکلمین و یارانش را دستگیر کرد و برای ۴۵ روز، در زندان و زیر انواع شکنجه‌ها آزار داد. در این بین، همسر «افصح‌المتکلمین» که دیدار با شوهر را برایش ممنوع کرده بودند، با هدف حرکت در مسیر مشروطه‌خواهی و نجات شوهر و اثبات بی‌گناهی او، دست به اقدامات گسترده‌ای زد.

او ابتدا به تهران رفت و به مجلس، ادارات و افراد پُرنفوذ، شکواییه‌های پرشماری نوشت، اما چون نتیجه‌بخش نبود، سخن خود را در قالب یادداشت‌هایی، در جراید و روزنامه‌های آن زمان منتشر کرد و از آزادی‌خواهان و مردم خواست که او را علیه این ناجوانمردی و بیداد و اجحاف همراهی کنند. او آن‌قدر مؤقر و موزون می‌نوشت که میرزاجهانگیرخان، در شماره ۱۵ روزنامه «صوراسرافیل»، از دادخواهی این زن که اولین بانوی ستون‌نویس تاریخ مطبوعات ایران محسوب می‌شد، حمایت کرد و همین حمایت‌ها، موجبات آزادی افصح المتکلمین و یارانش را فراهم آورد. افصح‌‌المتکلمین، پس از آزادی، در شماره ۱۳ تا ۱۹«خیرالکلام»، به دادخواهی پرداخت. او درنهایت توانست بی‌گناهی خود را ثابت کند؛ اما آ‌ن‎چه در روایت مربوط به بازداشت و حبس افصح‌المتکلمین معمولاً نادیده گرفته می‌شود، آغاز قلم‌زنی بانوان در کسوت ستون‌نویسی مطبوعات ایران است؛ افتخاری که همسر افصح‌المتکلمین به نام خودش ثبت کرد.