ندای گیلان– سمیرا ابراهیمی:بازار ثانویه ارزی، جدیدترین راهکار مدیریت بازار ارز است که این روزها از سوی تیم اقتصادی دولت طراحی و اجرا شده‌است. طبق تعاریف علمی اقتصاد، بازار ثانویه ، بازاری است که سرمایه‌گذاران، اوراق بهادار یا سایر دارایی‌های مالی را به جای این که خودشان به طور مستقیم از صاحبان حقوقی و حقیقی کالا خریداری کنند، از سرمایه‌گذارانی که قبلا آن را خریده‌اند و اکنون قصد فروش دارند، می‌خرند. بازار‌های بورس و سایر بازارهای مالی نزد آحاد مردم، بازار ثانویه شناخته می‌شوند.
ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی در روز چهارشنبه هفته گذشته خبر از آغاز به کار بازار ثانویه ارز داد. بازاری که البته در بورس تشکیل نمی‌شود. در واقع صحبت‌ها و تصمیمات اخیر تیم اقتصادی دولت، تنها نمود این موضوع است که خبری از انسجام دیده نمی‌شود. دلیل این مدعی هم این است که کمتر از 2 هفته پیش، مسعود کرباسیان، وزیر اقتصاد و امور دارایی اعلام کرد که قرار است ارز در بورس تهران عرضه شود و در کنار سامانه نیما، زیرساخت های این بازار هم به تعیین نرخ کمک کنند.
زمانی که این خبر از سوی وزیر اقتصاد مطرح شد، از معاون بازار شرکت بورس تهران، در خصوص سبقه این دستور پرسیدیم که آیا این دستور به صورت یکباره و ناگهانی به بورس تهران ابلاغ شده و یا مدت زمان زیادی از ابلاغ این دستور گذشته و کار کارشناسی در این خصوص انجام شده‌است؟ وی ابتدا از پاسخ به این سوال امتناع کرد و سپس گفت: «برای خواننده چقدر مهم است که این دستور چه زمانی ابلاغ شده‌است؟ فکر نمی‌کنم تصمیمات مهم در سطح کلان کشور، یک شبه اتخاذ شده باشد. به احتمال زیاد بررسی‌های کارشناسی پشت این تصمیم وجود دارد».
با این حال به نظر می رسد اکنون که در زمانی کمتر از دو هفته، این تصمیم منتفی شده است، ارسال این دستور به بورس تهران هم تصمیم یک شبه بوده و کار کارشناسی و بستر سازی هم انجام نشده‌است.
آنچه در عمل برای راه اندازی بازار ثانویه ارزی اتفاق افتاده، طبق گفته رئیس کل بانک مرکزی، این‌گونه است که واردکننده با صادر‌کننده تفاهم می‌کند و با ثبت این تفاهم در سامانه جامع تجارت این کار می‌تواند عملیاتی شود. در مرحله بعدی واردکننده با مراجعه به بانک، گواهی ثبت آماری خود را می‌گیرد و سپس با مراجعه به صادرکننده مربوط، توافق نهایی خود را انجام می‌دهد. این توافق هم در سامانه جامع تجارت ثبت و عملیاتی می‌شود.
بازار ثانویه ارز، شیر بی یال و کوپال جدید دولت
حسین سلاح ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در گفت و گو با  ابتکار  در خصوص کارکرد بازار ثانویه ارزی گفته بود: بازار ثانویه ای که اکنون از آن صحبت می شود، شیر بی یال و کوپالی است که در راستای تمام سیاست های ارزی دولت باز هم بی‌نتیجه خواهد‌ماند. هم اکنون نوع کارکرد بازار ثانویه‌ای که آقایان از آن دم می‌زنند، به این صورت است که طرفین معامله بر سر قیمت با هم به توافق می‌رسند، سپس نتیجه را در سامانه نیما ثبت می‌کنند. این نوع بازار ثانویه که راه انداخته‌‌اند، با تعریف علمی و اصولی بازار ثانویه که باید در بستر بورس راه‌اندازی شود و قیمت‌ها بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شود، فاصله زیادی دارد.
وی افزود: هرچند راه اندازی این بازار در ابتدا باعث شد نرخ ارز واکنش مثبت نشان دهد، اما به نظر نمی‌رسد که کارکرد مثبت آن ادامه‌دار باشد. زیرا در این بازار هم مانند تمام بازارهای کنترل قوی دولت دیده می‌شود. اصلا به خاطر حفظ همین قدرت کنترلی بود که دولتی‌ها حاضر نشدند بر خلاف وعده اولیه، ساز و کار این بازار را به بورس ببرند. به نظر می‌رسد در آینده این بازار، راه حلی برای کنترل بحران ارزی کشور دیده نخواهد شد.
موفقیت بازار ثانویه به حضور صرافان بستگی دارد
امیر نجومی دبیر اسبق کانون صرافان ایران نیز با بیان اینکه بازار ثانویه ارزی بر اساس سامانه نیما می‌تواند بر روی تابلوی معاملات بورس و یا تابلوی معاملات دیگری فعالیت کند، عنوان کرد: با توجه به اینکه ارز حاصل از عملیات صادرکننده در یک کشور و وارد کننده نیز در کشور دیگری حضور دارد، بدون حضور صرافان برای تجمیع ارزهای دو طرف، طرح بازار ثانویه ارزی شکست خورده است.
وی با بیان اینکه ایجاد بازار ثانویه ارزی برای کشف قیمت و شفافیت و همچنین تعادل عرضه و تقاضا را باید، به فال نیک گرفت، عنوان کرد: با توجه به تفاوت میان ارزهای مختلف و همچنین تمایل صادرکننده به تبدیل ارز خود در خارج از کشور و با توجه به اینکه منابع پولی واردکنندگان همگی در یک کشور قرار دارد، مکانیزمی که امکان تبدیل ارز به قیمت واقعی بازار را فراهم کند، هنوز در طرح بازار ثانویه ارزی مغفول مانده است.
نجومی با بیان اینکه 20 درصد از سبد صادرات غیرنفتی ایران مربوط به سایر محصولات کالایی به غیر از پتروشیمی و معدنی است، گفت: میزان پاسخگویی بازار ثانویه ارزی به تقاضا بستگی به حجم عرضه و قیمت خواهد داشت.
به گفته دبیر اسبق کانون صرافان بازار ثانویه ارزی به گونه‌ای است که برای وارد کننده کالاهای لوکس، عرضه ارز در بازار ثانویه ارزی صرفه‌ای نخواهد داشت. بنابراین باید نرخ ارز در این بازار به گونه‌ای جذاب شود که برای گروه سوم کالایی شامل کالاهای مصرفی نیز جذاب باشد.
نجومی با بیان اینکه ایجاد سقف و کف قیمتی و یا دامنه نوسان منجر به ایجاد صف خرید و فروش همچون بازار آتی سکه بورس کالا می‌شود، گفت: سامانه نیما در حال حاضر برای گروه دوم کالایی و برای گروه اول کالایی نیز بانک‌ها تعیین شدند و بازار ثانویه ارزی نیز برای تامین نیاز گروه سوم کالایی برنامه‌ریزی شده است که اگر این مکانیزم در بورس تهران تنها بر اساس کشف قیمت و تعادل عرضه و تقاضا باشد، تنها در صورت برچیدن تفاوت و نوسان قیمت و کنار گذاشتن سقف و کف قیمتی می‌تواند به کشف قیمت واقعی ارز کمک کند، اما اگر از صرافی‌ها به عنوان کارگزاران عملیات اجرایی این طرح استفاده نشود، موفقیت این طرح بسیار ضعیف خواهد بود.