زهرا داستانی
تولیدمثل؛ این تنها راه نجات یوزهای آسیایی است. راهی که بیش از لقاح مصنوعی یا جفت‌گیری در بند یوزها نیازمند پاک‌سازی زیستگاه‌های آنها از خطراتی چون وجود انسان‌ها و دام‌ها است. پارک ملی توران یکی از مناطق حفاظت شده‌ای است که به زیستگاه یوزایرانی معروف است و چندسالی می‌شود که زندگی یوزپلنگ آسیایی به دلیل چرای دام‌ها در آن با خطر کاهش مواجه شده است. اما به تازگی از این زیستگاه خبرهای خوبی به گوش می‌رسد، خبری که حکایت از خروج بیش از ۵۵۰۰ دام اهلی از این پارک به همت کمپین «یوز تا ابد» دارد.
هر اقلیم، سرزمین و کشوری را با نمادهایش می‌شناسند، چیزی همه کشورهای دنیا به محض دیدنش یک مرز جغرافیایی مشخص از کره زمین را به یاد بیاورند. از قضا یوزپلنگ آسیایی در ایران این بار سنگین را بردوش گرفته است. گاهی تصویرش بر پیراهن تیم ملی نقش می‌بندد و گاهی در هیبت اتوبوس یا کامیون یا هواپیما در می‌آید. اما این حیوان تنها به سبب خاص بودنش نیست که نمادی برای ایران شده، خطر انقراض آن بیش از سایر ویژگی‌هایش توجه‌ها را به خود جلب کرده است.‌ یوزپلنگ آسیایی زمانی در اکثر نقاط آسیا از شبه‌قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌است. یوزها در سرزمین‌های باز و علفزارها، دشت‌های کوچک، مناطق نیمه بیابانی و سایر مناطقی که می‌توان در آن شکار یافت زندگی می‌کنند. یوزپلنگ‌ها را در ایران می‌توان در مناطق کویری پیدا کرد که شامل قسمت‌هایی از استان‌های سمنان، یزد، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی، کرمان و تهران می‌شود، زیستگاه‌هایی که به علت پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمین‌های زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد آهو و گوزن که از منابع غذایی یوزها هستند کاهش یافته ‌است. یوز ماده مانند یوز نر محدوده خاصی را تصرف نمی‌کند و این به آن علت است که ماده‌ها در میان زیستگاه‌های مختلف در حرکت هستند و این اهمیت حفظ زیستگاه‌ها را گوشزد می‌کند. در ایران یوزها پیشتر در کویرها بودند اما به خاطر اینکه در بیابان توسط شکارچیان بسیار راحت شکار می‌شدند به مناطق مرتفع تر و نیمه کوهستانی پناه بردند و اکنون بیشتر در این نواحی و درهای خشک میان کوه‌ها دیده می‌شوند.
اما مهمترین زیستگاه یوز در ایران پارک ملی توران در منتهی‌الیه شرقی استان سمنان و در جنوب شرقی شهرستان شاهرود است. زیستگاهی که در سال ۱۳۵۱ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد و در سال ۱۳۵۵ قسمتی از ان به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب شد در همان سال مجموعه توران از طرف یونسکو عنوان ذخیرگاه زیستکره را نیز دریافت کرد اما در سال‌های اخیر خطراتی از جمله خشکسالی و کمبود علوفه و چرای دام‌ها، حیات وحش این منطقه حفاظت شده را تهدید می‌کند. در سال‌های اخیر که توجه‌ها به حفظ حیات یوزها بیشتر شده و تلاش برای از میان برداشتن خطرات پیش ‌روی حیات این جانوران از سوی فعالان حیات‌وحش و مسئولان افزایش یافته، بارها کارشناسان به لزوم پاکسازی توران از دام‌ها تاکید کرده‌اند و تنها راه نجات یوزها از انقراض را خروج دام از خارتوران عنوان کرده‌‌اند. امری که به نظر می‌رسد آرام آرام توسط گروه‌ها و کمپین‌های مردمی محقق شود.
به گزارش «ابتکار»، حمیدرضا میرزاده، سخنگوی پویش «یوز تا ابد» گفت: این پویش مردمی تاکنون موفق به تعیین تکلیف ۵۵۳۶ پروانه دام اهلی در پارک ملی توران استان سمنان، یکی از مهمترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در کشور شده است. او با بیان این خبر گفت: تعداد مراتع (سامانه‌های عرفی) موجود در پارک ملی توران، هشت مرتع شامل ۱۲ آغل با مجموع ۷۴۸۷ پروانه چرای دام است که تاکنون پس از مذاکره با دامداران، تکلیف پنج سامانه مشخص شده است.
به گفته میرزاده، این پنج سامانه جمعا دارای پروانه چرای ۵۵۳۶ راس دام بودند و در اختیار ۹ بهره‌بردار قرار داشتند. مذاکرات برای تعیین تکلیف سایر سامانه‌های عرفی با بهره‌برداران ادامه دارد و با تمامی افراد مذاکره شده است. سخنگوی «پویش یوز تا ابد» درباره دشواری‌های این فعالیت گفت: در مورد برخی سامانه‌ها، به دلیل فوت بهره‌بردار اصلی، وراث باید تشریفات قانونی نقل و انتقال پروانه بهره‌برداری و چرای دام را انجام دهند که این کار زمانبر است. از طرف دیگر، برخی بهره‌برداران اعلام کرده‌اند که نیازمند مرتع جایگزین هستند که با توجه به وضعیت نامساعد منابع آب و پوشش گیاهی در بسیاری از مراتع در دسترس، یافتن مرتع متناسب با نیاز دامداران با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو است. وی در ادامه گفت: با توجه به شرایط اقتصادی کشور در چند ماه اخیر و تامین نشدن کل مبلغ مورد نیاز، ادامه مذاکرات با دشواری‌هایی روبه‌رو است.
میرزاده با بیان اینکه پویش مردمی «یوز تا ابد» در نهم شهریورماه ۱۳۹۶ و به همت «هدیه تهرانی» بازیگر سینما و جمعی از هنرمندان، ورزشکاران و فعالان محیط زیست آغاز به کار کرد، اظهار کرد: هدف این پویش مردمی، کمک به خروج دامداری‌های سنتی موجود در پارک ملی توران، یکی از مهمترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در کشور است. این اقدام به صورت جمع‌آوری هزینه برآورد شده برای خروج دامداران و پرداخت به آنها برای خروج دام و آغل‌های دامداری خود صورت می‌گیرد. به گفته میرزاده، برآورد اولیه برای این اقدام، مبلغ ۸۰۰ میلیون تومان بود که با مشارکت مردمی و همچنین اقداماتی نظیر برگزاری کنسرت، نمایشگاه آثار هنری، پخش فیلم و… مبلغی بالغ بر ۶۲۰ میلیون تومان تامین شد و کارشناسان «پویش یوز تا ابد» مذاکره با دامداران را از اوایل آبان‌ماه سال ۹۶ آغاز کردند. این فعال محیط زیست همچنین گفت: «یوز تا ابد» یک پویش کاملا مردمی است، با این حال به دلیل آنکه حوزه این فعالیت با بخشی از وظایف نهادهایی چون سازمان حفاظت محیط زیست، پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان و همچنین اداره کل منابع طبیعی استان سمنان، برای کسب مجوزهای لازم و ابطال پروانه‌های مرتع داری همپوشانی دارد، با هماهنگی این ادارات امور در حال پیگیری است. مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست نیز در جریان چگونگی هزینه کرد قرار دارند. این بدان معنا نیست که پویش مردمی یوز تا ابد توسط این سازمان‌ها راه‌اندازی شده است. وی در پایان تاکید کرد: ‎لازم به ذکر است با اینکه در امور مدنی و مردمی سازمان بازرسی کل کشور مسئولیتی ندارد، جهت امنیت خاطر حامیان کمپین، نماینده سازمان بازرسی کل کشور در سازمان حفاظت محیط زیست نیز در جریان چگونگی هزینه کرد قرار دارد و پس از اتمام پروژه گزارش کامل مالی را به آن مرجع نیز ارائه خواهیم کرد و مذاکرات کارشناسان «پویش یوز تا ابد» تا خروج‌ تمامی دامداران از منطقه ادامه خواهد داشت.